با نام و یاد خدا
ورزش و ارزش 2
بیستم بهمن مصادف با سالگروزعملیات پیروزمند والفجر8 در سال 1364می باشد ، پنجشنبه گذشته توفیق نصیبم شد تا همراه دانشجویان در منطقه ی جنوب سری هم به اروند بزنیم ، به همین مناسبت به بررسی گوشه ای از این عملیات از منظری دیگر می پردازم ، یادآوری می شود این مقاله قبلا در همایش ورزش و دفاع مقدس برگزیده و در مجموعه مقالات آن همایش به چاپ رسید ،
می گویم حدیث ورزشی فتح فاو و از آن دو منظور دارم ، اول تبیین بعضی از احادیث پیامبرعظیم الشان اسلام (ص) و جلوه های مشهود آن در فتح فاو و دیگر جنبه های ورزشی و بخصوص کاربرد نمایان و آشکار دو ورزش امروزی و به اصطلاح المپیکی در این عملیات بزرگ ، و اما آن حدیث معروف همان است که از حضرت رسول اکرم (ص) بسیار نقل نموده اندکه :
((علمو ابناءکم السباحه والرمی ( من لایحضرالفقیه) به فرزندان خود شنا و تیراندازی بیاموزید))
و آن دو ورزش معروف که در این عملیات از آنها کمال استفاده بعمل آمد نیز عبارتند از :
1 ـ شنا ( نقش مهم غواصان در این عملیات )
2 ـ تیر اندازی ( آتش پر حجم توپخانه )
البته چند حدیث دیگر نیز با این مضمون از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که به آنها اشاره می کنیم ، در این مقال ابتدا چند نمونه از این احادیث را بینان نموده و سپس به بررسی ورزشهای شنا و تیراندازی و نقش آنها در جنگ می پردازیم :
احادیث ورزشی
و اما حدیث ورزشی فتح فاو همان حدیث معروف از پیامبر اکرم (ص) می باشد که می فرمایند : علمو ابناءکم السباحه والرمی ( من لایحضرالفقیه) به فرزندان خود شنا و تیراندازی بیاموزید، همچنین دهها حدیث دیگر با این مضمون وجود دارد که در آنها بیشتر بر شنا و تیر اندازی تاکید شده است و می توان گفت ورزشی ترین حدیثی که از پیامبر (ص) نقل شده است همین حدیث می باشد .در احادیث دیگر یا به شنا و تیر اندازی اشاره شده است و یا به شنا و تیر اندازی برای مردان و نخ رشتن برای زنان . برای آگاهی بیشتر در اینجا به چند مورد از این احادیث اشاره می کنیم ، بدان امید که سرآغازی باشد برای تحقیقی گسترده تر در این زمینه :
1 ـ علمو ابناءکم السباحه والرمی ( من لایحضرالفقیه) به فرزندان خود شنا و تیراندازی بیاموزید.
2 ـ احسب اللهو الی الله تعالی اجراء الخیل والرمی ( نهج الفصاحه ) بهترین بازیها در پیش خدا اسب دوانی و تیر اندازی است .
3 ـ ما تشهد الملائکه من لهوکم الا الرهان و النضال ( نهج الفصاحه ) فرشتگان از بازیهای شما جز در اسب دوانی و کشتی حضور نمی یابند
4 ـ علموابناءکم السباحه و الرمی والمراه المغزل ( نهج الفصاحه ) فرزندان خویش را شنا و تیر اندازی بیاموزید و زنان را نخ رستن
5 ـ خیر لهو المومن السباحه و لهوالمراه المغزل (نهج الفصاحه ) بهترین سرگرمی برای مومن شنا است و بهترین سرگرمی برای زن نخ ریسی است
( البته در دو حدیث اخیر که ضمن بیان تیر اندازی و شنا برای مردان ، برای زنان نخریسی توصیه شده لازم به ذکر است که نخ ریسی بصورت سنتی از ابتدای ریسیدن پشم تا هنگام تهیه ی پارچه و بخصوص بافتن آن با دستگاههای بافندگی قدیم یک ورزش کامل می باشد که در آن پا و سر و گردن و دیگر اعضای بدن کاملاً در حال ورزش می باشند ضمن اینکه از طرفی ورزشی کاملاً خانگی می باشد و از طرف دیگر ورزشی کاملاً اقتصادی . )
و اما معنا و مفهوم احادیث بالا آنقدر واضح است که ما را بی نیاز از هر توضیحی می نماید .
شنا : یکی از ورزشهایی که در عملیاتهای رزمندگان اسلام نقش ویژه ای داشت ورزش شنا بود ، از این ورزش که در احادیث و روایات نیز بر آن تاکید شده و امروزه در سطح جهان هم بعنوان یک ورزش بین المللی و المپیکی مطرح است ، در مناطق عملیاتی آبی و آبی ـ خاکی استفاده خوبی به عمل میآمد و صحنه هایی به وسیله آن خلق شد که اولاً در طول جنگهای دنیا سابقه نداشت ( چون یکی از موانع طبیعی در مقابل دشمن رودخانه می باشد و همین رودخانه در اینجا بعنوان یک راهکار انتخاب شده و به وسیله ی شنا از آن عبور کرده اند و دوماً در طول مسابقات ورزشی دنیا بخصوص در ورزش شنا سابقه نداشته که سه هزار شناگر آنهم شبانه با هم وارد آب شوند و به شنا بپردازند …
از ورزش شنا در عملیاتهای مختلفی استفاده شده است ، از جمله در تصرف اسکله های الامیه و … ولی اوج آن در همان عملیات والفجر8 و فتح فاو بوده است که در اینجا به بررسی مختصر ی از این دو عملیات می پردازیم :
یکی از عملیاتهایی که توسط نیروی دریایی سپاه برای تصرف اسکله الامیه عراق انجام شد . این اسکله با مرز خشکی ما حدود 25 کیلومتر فاصله دارد ، عراق علاوه بر نصب رادار بر روی این اسکله نیرو هم مستقر کرده بود و بوسیله ی آن تا جزیره ی خارک که مرکز ثقل فعالیتهای اقتصادی کشورمان بود را کنترل می کرد برای اینکه بتوانیم اسکله های البکر و الامیه را منهدم یا تصرف کنیم چند بار تلاشهایی صورت گرفت ، با اطلاعات موجود ، عملیات طرحریزی شد و تنها راهی که برای عملیات وجود داشت این بود که برادران از نقطه صفر مرزی حدود 15 کیلومتر شنا می کردند ، در صورت ضرورت دوباره برمی گشتند . ما تقریباً حدود 160 نفر را در قالب یک گردان آموزش داده بودیم که باید با شنا کردن می رفتند و به اسکله می رسیدند و اولین درگیریشان هم با سرنیزه بود نه با تفنگ و از زمانی که اسکله را تصرف کردند تا آخر یک نفر هم تلفات ندادند . (ازسخنان سردار علایی در اولین همایش علمی ورزشی و تربیت بدنی نظامی ص 7ـ8 )
و اما اوج ورزش شنا در عملیات والفجر 8 و فتح فاو بود ، گفته ها و نوشته های فرماندهان و خاطرات رزمندگان ، گوشه هایی از آن را بیان می کند …
نمونه ی دیگر در عملیات والفجر 8 بود . در عملیات والفجر 8 ما باید از رودخانه اروند عبور می کردیم و به آن طرف می رفتیم و باید طوری به آنسوی رود می رفتیم که عراقیها نفهمند … حال قبل از بیان گفته ها و خاطرات فرماندهان و رزمندگان از این عملیات بهتر است برای روشن شدن مطلب نگاهی گذرا به وضعیت منطقه ی عملیاتی و رودخانه ی اروند داشته باشیم :
الف : چرا منطقه ی اروند ؟
در این باره در کتاب فتح فاو می خوانیم : تصمیم گیری در زمینه ی عملیات در اروند ، پس از بررسی های زیاد و استفاده از تجربیات گذشته و بکارگرفتن تدابیر مهم نظامی انجام شد . بی تردید برای دست زدن به چنین حمله ای رعایت حداکثر دقت و ظرافت از ضروریات یک تک گسترده و حساب شده ی نظامی است … ( نبرد فاو ص 17) و در کتاب از خرمشهر تا فاو می خوانیم : طراحان و دست اندرکاران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای اجرای عملیات والفجر 8 ، به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی منطقه ، وضعیت کلی دشمن ، وجود رودخانه اروند و … مشکلات و معضلات عدیده ای را رویاروی خود داشتند که در نهایت با در نظر گرفتن عوامل و پارامترهای مختلفی از جمله : ارزش نظامی _ سیاسی زمین منطقه ، عدم وجود سابقه ی عملیات در عبور از رودخانه ی عریض و جزر و مد بالا ، عدم هوشیاری دشمن و امکان پدافند و نگهداری منطقه ، منطقه ی فاو را در مقایسه با سایر مناطق عملیاتی ترجیح دادند . (از خرمشهر تا فاو ص159)
ب : آشنایی با منطقه ی اروند :
به نبرد فاو می توان از زوایای متفاوتی نگاه کرد و آن را از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار داد . ، در میان تاکتیکهای مختلف عملیاتی شیوه های گوناگون رزم ، عملیات آبی ـ خاکی ، خصوصاً عبور از رودخانه پیچیده ترین نوع تحرکات نظامی است ، آنهم رودخانه ای با مشخصات اروند ، پس لازم است برای آشنایی بیشتر با عملیات ولفجر 8 و نقش شنا در آن شناخت اندکی از اروند داشته باشیم ، اروند رود رودخانه ای است که از بهم پیوستن دو رود دجله و فرات ( شط العرب ) که از عراق می آیند و رودخانه ی کارون ایران ، بوجود می آید و قسمتی از خط مرزی ایران را تشکیل می دهد ، حرکت آن از شمال به طرف جنوب است تا به خلیج فارس می ریزد ، عرض این روخانه از 500 تا 2000 متر متغیر است ، آب رودخانه اروند که از دریا تاثیر می پذیرد عمدتاً دارای دو حرکت جزری ( کاهش ارتفاع آب و حرکت آن به طرف خلیج فارس ) و مد ( افزایش ارتفاع آب و حرکت آن از دریا به سمت رودخانه ) می باشد که مجموعاً در طول شبانه روز ، چهار بار تکرار می گردد . آغاز و پایان جزر و مد دارای مشخصات ویژه ای می باشد ، چنانچه در یک زمان شدت جریان آب در ساحل ، وسط ، سطح و عمق رودخانه متفاوت است … ارتفاع آب در عمیق ترین قسمت رودخانه به 25 متر می رسد و اختلاف ارتفاع در پائین ترین حالت جزر و بالاترین حالت مد به 5/3 متر می رسد . لازمه عبور از چنین رودخانه ای انجام محاسبات دقیق بر روی جریانات آب ، اتخاذ تاکتیکهای مناسب و … می باشد ( از خرمشهر تا فاو )
ج : فرماندهان چه می گویند ؟
برای عبور از چنین رودخانه ای لازم است که نیروها آموزشهای ویژه ای ببینند ، از جمله آشنایی با شنا ـ قایقرانی و … مهمترین و شاید اساسی ترین نوع آموزش که بیش از هر چیز دیگر نیروها را در فشار قرار داده ، آموزش غواصی است ، در برخی یگانها حدوداً از 5 یا 6 ماه قبل از عملیات این نوع آموزش را شروع کرده بودند … تمرین غواصی آنچنان اوج می گیرد که در طول روز نیروها اوقات زیادی را در آب بسر می برند و در شرایط مختلف جریان آب رودخانه به مانور می پردازند با اینهمه نیروهای غواص هرگز ابراز خستگی نمی کنند … (نبرد فاو ، ص21)
بهر حال با این شرایط و پس از آموزشهای لازم نیروها برای عملیات آماده می شوند ….
غواص ها پس از پوشیدن لباس مخصوص و صرف شام و اقامه نماز در نقاطی از حاشیه ساحل اروند ، در انتظار ورود به آب نشسته اند . همه امید فرماندهان به این پیشتازان است و رمز اصلی پیروزی عملیات در دست آنهاست … ذره ای سستی و ترس در جمع غواصان دیده نمی شود . جمعی از آنها ، با گونه های سرخ و لهجه ی غلیظ روستائیشان با میانگین 20 سال سن که اکثراً آثاری از محاسن در صورتشان نیست جلب توجه می کنند … حدود ساعت 8 بعد از ظهر 3000 رزمنده غواص در طول جبهه عملیاتی پا به آب اروند می گذارند … (نبرد فاو ص55) اولین گروه ها با شنا و غواصی از موانع عبور کردند و به خط دشمن رسیدند …
و سرانجام عملیات والفجر 8 در ساعت 10/22 مورخه 20/11/1364 با رمز مقدس یافاطمه الزهرا ، یافاطمه الزهرا ، یا فاطمه الزهرا … با صدای برادر محسن رضایی آغاز می شود و عملیاتی که غواصان در آن خط شکن بودند و نقش اصلی را به عهده داشتند و ورزش شنا در آن عینیت و کارایی خود را نشان می دهد …
یگانهای نیروی زمینی سپاه پاسداران با پشتیبانی آتش طرح ریزی شده و شلیک بیش از هزاران گلوله ، تهاجم خود را در محورهای مورد نظر آغاز و مبادرت به شکستن خط کردند . (از خرمشهر تا فاو ص 186 )
نقش توپخانه و تیر اندازی در جنگ
یکی دیگر از ورزشهایی که در احادیث به آن اشاره شده است ، تیر اندازی می باشد ، اگر چه تیر اندازی در صدر اسلام محدود به تیر و کمان بوده و امروز امکانات گسترده ای برای آن فراهم شده ولی یکی از معانی تیر ، گلوله ای که از دهانه ی توپ شلیک می شود ، می باشد ( فرهنگ فارسی عمید )و شعار نیروهای توپخانه در دفاع مقدس رمز آیه شریفه ( مارمیت اذ رمیت و لکن الله رمی ) بود یعنی هنگامی که تیر انداختی تو تیر نینداختی بلکه خدای تو تیر انداخت ( قرآن کریم ) ، و اگر چه تیراندازی عمومی با تفنگ از اصول و بایسته های اولیه ی جنگ و دفاع می باشد ولی تیر اندازی و شلیک با توپ اولاً ، نیاز به تخصص خاصی دارد که از عهده ی هرکسی برنمی آید ، دوماً از تحرک بالایی برخوردار است که جنبه ی کاملاً ورزشی داشته و به ورزیدگی خاصی نیاز دارد و اما این نوع تیر اندازی تاثیر عجیبی در صحنه های نبر دارد و شاید از همین نظرها بوده که بعنوان مصداق آن آیه ی شریفه گرفته شده و می توان آن را یکی از مصداقهای احادیث شریف هم دانست ، از طرفی نام توپ و توپخانه نیز تشابه عجیبی با اصلی ترین وسیله ی ورزشهای امروزی یعنی توپ دارد و یادآور ورزش می باشد . البته به این مقوله در مقاله ای جداگانه ای پرداخته ام .در اینجا اشاره ای مختصر به این موضوع می نمایم . از توپ و توپخانه در صحنه های نبرد استفاده ی گسترده ای می شود هم در هنگام دفاع و هم در هنگام نبرد که شاید بیشترین استفاده ی آن همان اجرای آتش تهیه در قبل از هر عملیات باشد ولی از آنجا که از آتش توپخانه در عملیات فتح فاو استفاده ی فوق العاده ای شد و بخصوص در کنار شنای غواصان دلاور این آتش تیر اندازی توپخانه بود که با قطع عقبه ی دشمن راه برای رزمندگان پیاده هموار کرد ، در اینجا به بررسی مختصری از آن می پردازم . در این باره در کتاب (ازخرمشهر تا فاو ) می خوانیم : در جریان حملات دشمن در محورهای ساحلی و میانه ، آتش توپخانه نقش ویژه ای را در انهدام و عقب زدن نیروهای دشمن داشت ، زیرا نیروهای آنها از آخرین نقطه ی عقبه ی خود که از محور ام الرصاص عبور می کردند تا خط تماس در فاو زیر دید و تیر نیروهای خودی قرار داشتند . شدت آتش خودی بر روی دشمن به حدی بود که تاب و توان مقاومت را از آنها سلب می کرد ، نیروهای عراقی که در طول پنج سال جنگ با چنین آتشی کمتر مواجه شده بودند به شدت روحیه ی خود را باخته ، بطوری که فرمانده ی یکی از تیپهای دشمن می گوید : آتش توپخانه ی دشمن وسیع و بسیار سنگین و موثر است … ( از خرمشهر تا فاو ) سردار زهدی فرمانده سابق توپخانه نیروی زمینی سپاه می گوید : در عملیات والفجر 8 بیش از 50 گردان توپخانه را به کار گرفتیم و با توجه به اینکه طبیعت زمین این برتری را به ما داده بود ، یعنی نیروهای دشمن مجبور بودند در جاده ای که به موازات اروندرود بود حرکت کنند و خودشان را از بصره به فاو برسانند و با آتشی که در طول این جبهه برقرار کردیم یگانهای دشمن بعضاً تا سه چهارم توان خودشان را از دست می دادند … در این عملیات توپخانه سپاه با سازماندهی مناسب و بکارگیری روشها و تاکتیکهای خوب با حداکثر توان خودش توانست به بهترین وجهی پشتیبانی آتش را پشت سر گذارد که در اذهان فرماندهان سپاه ، عملکرد توپخانه در والفجر 8 بعنوان یک خاطره ی بسیار شیرین و شگفت انگیز بماند . (مصاحبه با سردار زهدی ) . همچنین در کتاب آشنای آسمان می خوانیم : در عملیات والفجر 8 دشمن باید از بصره حرکت می کرد و می آمد فاو تا با ما بجنگد ، همینکه نیروها و ماشینهای عراق چند کیلومتر از بصره فاصله می گرفتند توپخانه ی ما روی سر آنها آتش می ریخت ، عراقی ها تا به خط فاو برسند متلاشی و تار و مار شده بودند چون در حدود 100 کیلو متر عقبه ی دشمن زیر آتش توپخانه بود (آشنای آسمان ص81 ) سردار زهدی یکی از عوامل پیروزی عملیات والفجر 8 را ابتکارات تخصصی و اندیشه نظامی شهید شفیع زاده ، فرمانده توپخانه ی نیروی زمینی سپاه می داند ( آشنای آسمان ص82 ) البته سخن در باره ی توپخانه بسیار است که در مقاله ی دیگری به بررسی از جنبه های دیگر خواهم پرداخت …
نتیجه : آنچه در این مقاله در پی بررسی آن بودم ، این بود که :
اولاً در باره ی ورزش احادیث فراوانی از ائمه (ع) به ما رسیده است که در اینجا به چند نمونه از آن اشاره شد .
دوماً بعضی از احادیث ورزشی در دفاع مقدس هم کاربرد بسیاری داشته اند که در اینجا به آن اشاره شد .
سوماً اسلام بیشتر ورزشهایی را تشویق می کند که علاوه بر جنبه ی تفریحی و سلامتی کاربردهای مفید دیگری هم داشته باشد که یکی از این کاربردها ، کاربرد دفاعی آن می باشد که لازم است بیشتر مورد توجه و تحقیق قرار گیرد … انشاء الله .